Владата го усвои Предлогот за изменување и дополнување на Буџетот на Република Северна Македонија за 2024 година, односно ребалансот на Буџетот. Finance Think со поддршка на Меѓународното буџетско партнерство, го дава следниот став во однос на ребалансот на буџетот.
Oдлуката макроекономските проекции врз кои се темели проекцијата за буџетските приходи да се постават на разумно ниво, согласно на расположливите информации во моментот на проектирањето, е соодветна. Имено, во претходните две децении, а изразено од почетокот на 2010-тите навака, при проектирањето на буџетот во октомври-ноември во тековната за идната година, макроекономските проекции се поставуваа на повисоко ниво, со цел да може да се проектираат повисоки буџетски приходи и, оттука, да се прикаже помал буџетски дефицит. За оваа тема, видете на пример во ФТ Став бр. 54 за Предлог-Буџетот за 2022 година од 16 ноември 2021 и ФТ Коментар бр. 36 на Предлог-Буџетот на Република Северна Македонија за 2023 година од 28 ноември 2022. Затоа, со секој ребаланс на буџетот во текот на годината, најчесто се вршеше кратење на буџетските приходи поради нивно прекумерно проектирање, проследено со најчесто кратење на капиталните инвестиции, а со цел задржување на проектираниот буџетски дефицит во првично-планираните рамки, ако не и негово зголемување. Со сегашниот ребаланс на Буџетот забележуваме реалистично макроекономско проектирање, и ја поддржуваме оваа структурна промена.
Проекцијата за буџетските приходи со ребалансот е во линија со економските движења кај важните економски агрегати. Во делот на даночната политика, елаборацијата е преземена од донесувањето на Буџетот во декември 2023 година, и истата не е порамнета со рамката предвидена во политичката програма на партијата која сочинува мнозинство во Владата. Очекуваме дека во овој сегмент, врз основа на поширок јавен дијалог со засегнатите страни, структурни прилагодувања ќе настанат при проектирањето на Буџетот 2025 подоцна во текот на оваа година. На оваа тема, Finance Think се произнесе во повеќе наврати, на пример, видете ФТ Став бр. 57 (Став на Група ЦИВИТАКС) за предложената даночна реформа од 12 август 2022.
Она што најмногу загрижува во предложениот ребаланс на Буџетот е секако расходната страна. Со ребалансот се предвидува дека вкупните расходи ќе се зголемат за 19.2 милијарди денари споредено со основниот буџетски план за 2024 година. Со тоа, буџетскиот дефицит забележува драматичен раст, од првично проектираните 3.4% на 4.9% од БДП. Finance Think изразува загриженост дека ваквото проширување на буџетскиот дефицит е целосно застранување од патеката на фискална консолидација, која иако беше недоволна, отпочна по пандемиската 2020 година.
Сепак, проширувањето на буџетскиот дефицит не е и не смее да се третира како изненадување. Политичките ветувања во периодот пред изборите што се одржаа порано годинава, навестуваа дека за нивното остварување е потребно значително проширување на фискалниот простор, што сега се огледува во 44%-но зголемување на буџетскиот дефицит (видете ФТ Став бр. 61 за економските ветувања на главните политички партии за Парламентарните избори 2024 од 27 април 2024). Во одредена мера, проширувањето е резултат на централното ветување за линеарно зголемување на пензиите од 2,500 денари во септември 2024, односно вкупно 5,000 денари заклучно со март 2025. Со линеарното септемвриско усогласување, трошокот за пензии е скоро двојно поголем од редовното усогласување на пензиите со трошоците на живот и просечната плата, и тоа го притиска новопроектираниот продлабочен дефицит.
Проширувањето на фискалниот дефицит е резултат и на две други тенденции. Првата се однесува на истрошеноста на буџетот заклучно со јуни 2024: на пример, буџетскиот дефицит заклучно со јуни 2024 е потрошен во износ од 71%, што е значајно несразмерно со периодот за кој се однесува. Покрај политичката димензија, истрошеноста на буџетскиот простор е тесно поврзана и со повеќеслојната економска криза од претходните години, за што емпириска анализа може да се најде во нашата Студија за политиките 51: Фискалниот простор во Западниот Балкан: Докази од скорешната повеќеслојна криза од 11 април 2024. Втората тенденција е неможноста, или недоволното време, да се консолидира и рационализира расходната страна, а во услови на претходно-преземени законски обврски кои сега имаат или ќе имаат фискална реализација. Сепак, разбирливо е дека за значајно консолидирање на расходните ставки, подалеку од ставката стоки и услуги и традиционалната дебата за користење возила, ручеци, мебел и хонорарно вработување партиски членови, е неопходно одредено време. Finance Think очекува вакви потези, базирани на поширока дебата, да станат видливи при проектирањето на Буџетот 2025 година, покрај кај ставката стоки и услуги, и во други релевантни ставки како разните видови субвенции, трансфери итн.
Со ваквата поставеност на основниот Буџет и со предвидениот ребаланс, развојната компонента на буџетот не само што не се зајакнува, туку таа и дополнително ослабува. Во оваа насока, потребна е структурна промена во буџетирањето и во политиките на владата во претстојниот среднорочен период. За структурните проблеми на државното буџетирање видете во Бриф за политиките бр. 68: Како се планира и колку се извршува Буџетот? Историски преглед со фокус на капиталните расходи и расходите по корисници од 19 јули 2024. Дополнително, иако среднорочното буџетско планирање е една од предвидените алатки која ќе го унапреди планирањето и ќе избегне ризици од неземање предвид расходи кои следат во следните фискални години, неговата имплементација е само на хартија.
Во однос на финансирањето на буџетскиот дефицит, важно прашање е обезбедувањето на средствата и предлогот на новата влада да обезбеди билатерален заем од Унгарската влада во износ од 500 милиони евра со период на враќање од 15 години со вклучен тригодишен грејс период и каматна стапка од 3.25%. Јавната дебата континуирано го превиде фактот дека финансирањето на буџетскиот дефицит со основниот Буџет беше предвидено преку издавање еврообврзница, без спецификација на нејзиниот износ и периодот на позајмување. Позајмување од билатерален партнер, а занемарувајќи ја евентуалната политичка компонента, по поповолни услови од моментално пазарните, се чини конструктивен чекор, иако каматна стапка на било кое позајмување моментално е повисока од остварувањето на економскиот раст во земјава. Клучното прашање е искористувањето на овие средства во развојни цели и тоа за: 1) инвестициски проекти на компаниите кои допрва ќе се реализираат (односно овие средства да поттикнат инвестициски циклус наместо да додаваат средства на веќе направена инвестиција како што прави Законот за финансиска поддршка на инвестициите); и 2) нови капитални проекти на општините, наместо за покривање на веќе настанати долгови од нерационално управување со локалните јавни финансии.
Сепак, и покрај ваквиот контекст на билатералниот заем, обемот на потребно финансирање се зголемува како последица на значајното зголемување на фискалниот дефицит. За таа намена се предвидува и поголемо задолжување на домашниот пазар преку издавање државни хартии од вредност. Иако ликвидноста на домашниот банкарски систем е соодветна на макроекономските услови, сепак проширувањето на фискалниот дефицит во дел финансирано и од домашната ликвидност, крие дополнителен ризик од тоа фискалната експанзија да влијае каматните стапки во економијата да не може да се симнат во разумен период, а кој веќе отпочна во повеќе економии во Европа и светот.
***
Сврзани инфографикони:
Само од еврообврзници, во следните четири години за отплата достасуваат 2.4 милијарди евра
Во 2023, државата наменски позајми 589 милиони евра, со најниска каматна стапка од 3.675%
Каматните плаќања на јавниот долг годинава достигнуваат историски максимум
***
Со поддршка од
